پرسش 1
« سازمان پيشگيری و مديريت بحران شهر تهران» و «ستاد مديريت بحران شهر تهران» چه فرقی با يكديگر دارند؟
پاسخ:
سازمان پيشگيری و مديريت بحران شهر تهران، سازمانی است كه به منظور برنامهريزی، هدايت و هماهنگی كليه اقدامات لازم در زمينه مديريت جامع بحران در كلانشهر تهران از سال 1383 تشكيل شده است و برنامهها و فعاليتهای آن زمينههای مختلفی نظير پيشگيری از وقوع بحران؛ كاهش مخاطرات؛ حفظ و افزايش آمادگی مردم و سازمانهای مسؤول برای مقابله با بحرانهای احتمالی؛ هدايت و هماهنگی عمليات مقابله با بحران؛ بازيابی پس از بحران و … را در برمیگيرد. چنان كه ملاحظه میشود، سازمان در تمامی مراحل پيش از وقوع، حين و پس از بحران فعاليت میكند.
ستاد مديريت بحران شهر تهران، مرجع تصميمگيری و هدايت اقدامات در شرايط اضطراری در شهر تهران محسوب میشود و اعضای آن از امكانات و اختيارات زيادی برای مقابله با بحرانهای احتمالی برخوردارند. يكی از وظايف سازمان، پايش شرايط به منظور تشخيص وقوع بحران و فراخوانی اعضای ستاد مديريت بحران برای تصميمگيری و هدايت اقدامات لازم در شرايط اضطراری است.
پرسش 2
گفته میشود كه تهران چهار گسل اصلی و با خطر زياد و تعدادی نيز گسل فرعی و يا گسلهای زير سطحی دارد. لطفاً در خصوص اين موارد توضيح دهيد.
پاسخ:
در اطراف و داخل شهر تهران گسلهای متعددی وجود دارد كه از جمله آنها میتوان به گسلهای مشاء، شمال تهران، نياوران، تلوی پائين، محموديه، شيان و كوثر، شمال ری، جنوب ری، كهريزك، گرمسار، پيشوا، پارچين، شاهآباد، نارمك، داوديه، عباسآباد، باغ فيض، قصرفيروزه و … اشاره كرد.
ميزان فعاليت، طول و مكانيزم حركت گسل از ويژگیهای مورد توجه در ارزيابی خطر زمين لرزه در هر گسل هستند. معمولاً هر چه طول گسل بيشتر باشد امكان ايجاد زمين لرزه بزرگتری در آن در نظر گرفته میشود.
گسلهای طولانی غالباً از چند قطعه تشكيل میشوند و در زمين لرزههای مختلف قطعات تشكيل دهنده گسل گاه به صورت مجزا و گاه به صورت گروهی گسيخته میشوند.
با توجه به روشهای به كار رفته در تشخيص گسلها و تعيين مشخصات آنها، معمولاً در مواردی نظير در نظر گرفتن طول كلی گسلها، قطعهبندی و گاه حتی وجود گسل اختلاف نظرهای جدی و اساسی بين زمين شناسان به وجود میآيد. به عنوان مثال ممكن است عارضهای كه توسط بعضی زمين شناسان به عنوان گسل معرفی شده در مطالعات افراد ديگر گسل محسوب نشود.
گاه بعضی از گسلها به دلايل مختلف نظير نداشتن عوارض سطحی عمده يا در اثر فعاليت های عمراني پوشيده هستند كه به آنها گسل زيرسطحی گفته میشود.
اين گسلها معمولاً با روشهای ژئوفيزيكی شناسايی میشوند.
معمولا هرچه گسل جوانتر باشد ميزان خطر زمينلرزه ناشی از آن بيشتر می شود و در گسلهايی كه در مدتهای طولانی فعاليت نداشتهاند خطر زمينلرزه كمتر می باشد و گسل غيرفعال ناميده میشود.
پرسش 3
در جزوههای مربوط به زمينلرزه دو واژه «شدت» و «بزرگی» را به كار میبرند، تفاوت اين دو واژه در چيست؟
پاسخ:
براي درك تفاوت بين بزرگی و شدت زمينلرزه بايد بدانيم كه هر زمينلرزه دارای يك بزرگی خاص است كه براساس امواج ثبت شده در دستگاههای ثبت حركات زمينلرزه در ايستگاههای دور و نزديك به مركز آن تعيين میشود، اما همان زمينلرزه در نقاط مختلف شدتهای لرزهای مختلفی ايجاد میكند كه بر اساس نحوه درك تاثير تكانها توسط افراد و يا ميزان خسارات وارده به تأسيسات و ساختمانها در محل مورد نظر تعيين میشود. معمولاً در فواصل نزديك به مركز يا گسل مسبب، زمينلرزه دارای بيشترين شدت است و به تدريج با افزايش فاصله از شدت زمينلرزه كاسته میشود. به عنوان مثال در جريان زمينلرزه بم كه بزرگی آن 6/6 بود، شدت زمينلرزه در خود شهر بم 8 تا 9 مركالی (اصلاح شده) برآورد شد اما به فاصله حدود 15 كيلومتر دورتر شدت زمينلرزه به 6 كاهش يافت و در شهر كرمان در فاصله 180 كيلومتر از كانون زمين لرزه شدت زمين لرزه بين 4 تا 5 بود.
پرسش 4
از نظر ايمنی در مقابل زلزله چه نوع ساختمانی بهتر است؟ آنهايی كه اسكلت با بتون ساخته می شوند يا آنهايی كه اسكلت تيرآهنی (فلزی) دارند؟
پاسخ:
بايد توجه داشت كه هر نوع ساختمانی كه با طراحی درست، نظارت مداوم و نيروهای اجرايی صلاحيتدار مطابق با آئيننامههای زلزله و ساختمانی رايج ساخته شود مقاومت خوبی در مقابل زلزله داشته و حتي در زلزلههای شديد نيز عموماً جان ساكنين خود را حفظ میكند. كسب اطمينان از صحت انجام مراحل مختلف كار، مستلزم كنترل و مراقبت از سوی نهادهای مسئول و نيز مردم به عنوان مصرفكننده نهايی ساختمان است.
پرسش 5
اقدامات سازمان پيشگيری و مديريت بحران فقط در زمينه زلزله است يا به ساير بحران ها و پديدههای طبيعی نيز میپردازد؟
پاسخ:
مأموريت سازمان محدود به نوع خاصی از پديدههای بحرانزا نمیشود از همين رو ساير پديدههای طبيعی و انسانساز كه قادر به ايجاد بحران و مخاطره برای شهروندان باشند نيز در دستور كار سازمان قرار دارند. از جمله میتوان از پديدههای طبيعی و حوادثی نظير سيل، فرونشست زمين، خشكسالی، انتشار مواد شيميايی خطرناك، آتشسوزيهای بزرگ و گسترده، همهگيری بيماريها و … نام برد. بديهی است ميزان توجه و تمركز بر هريك از اين پديدهها بايد متناسب با پتانسيل وقوع و ميزان آسيبپذيری شهر تهران در برابر اين پديدهها باشد.
پرسش 6
چرا در ايران زمينلرزه زياد است؟
پاسخ:
ايران بر روی كمربند لرزهخيز آلپ-هيماليا قرار گرفته است. اين كمربند از مناطق لرزهخيز جهان محسوب میشود.
در مقياس قارهای حركت رو به شمال صفحه عربستان به علت باز شدن دريای سرخ به سمت صفحه اوراسيا موجب فشردگی فلات ايران شده و تخليه گاه به گاه انرژی تجمع يافته در پوسته ايران در اثر حركت فوق موجب وقوع زمينلرزهها میشود.
پرسش 7
در مورد مفاهيم كانون زمينلرزه و عمق زمينلرزه توضيح دهيد.
پاسخ:
زمين لرزه از آزاد شدن ناگهانی انرژی جمعشده در سنگهای پوسته و در مواردی گوشته فوقانی زمين به وجود میآيد. اين آزاد شدن انرژی از نقطهای در درون زمين به نام كانون زمينلرزه آغاز میشود كه فاصله آن تا سطح زمين، عمق زمين لرزه ناميده میشود. زمينلرزههای تا عمق 70 كيلومتر كم عمق، عمق 70 تا 300 كيلومتر عمق متوسط و از عمق 300 كيلومتر به بالا عميق طبقهبندی میشوند. اكثريت زمينلرزهها عمق كمتر از 100 كيلومتر دارند. معمولاً هر چه عمق زمينلرزه بيشتر باشد، بخش بيشتری از انرژی آن در داخل زمين مستهلك شده و در نتيجه خسارات حاصله از آن برروی سطح زمين كمتر خواهد بود.
پرسش 8
چه مناطقی در ايران كمترين ميزان احتمال وقوع زمين لرزه را دارند؟
پاسخ:
به طور كلی مطابق نقشه پهنهبندی خطر زمينلرزه در ايران، قسمتهائی از جنوب و غرب استان خوزستان و بخشهای كوچكی در قسمتهای كوير مركزی و شرقی كشور جزء مناطق با خطر لرزهخيزي كم محسوب میشوند، اما همين مناطق ذكر شده در مقايسه با مناطق با خطر زلزله كم در بعضی از كشورها مانند ايالات متحده نيز از احتمال وقوع زلزله بالاتری برخوردار میباشند. توضيحات بيشتر
پرسش 9
در كتابی خواندم كه ايران در كمربند لرزهخيز آلپ-هيماليا قرار دارد، لطفاً در اين مورد توضيح دهيد.
پاسخ:
چنانچه موقعيت مراكز زمينلرزه در نقشه كرهزمين را پياده كنيم ملاحظه خواهيم كرد كه بيشتر زمينلرزهها در امتداد سه نوار نسبتاً كم عرض ولی طولانی روی میدهند. موقعيت كشور ما در امتداد يكی از اين نوارها كه كمربند آلپ-هيماليا نيز گفته میشود قرار دارد.
بزرگترين نوار زمينلرزه كره زمين، نوار زمينلرزه دور اقيانوس آرام است كه حدود 80 درصد زمينلرزههای بزرگ در آنجا روی میدهد. اين نوار كه به نام حلقه آتش نيز خوانده شده در امتداد لبه اقيانوس آرام قرار دارد و از شيلی شروع شده و به سمت شمال در امتداد ساحل امريكای جنوبی، آمريكای مركزی، مكزيك، ساحل غربی ايالات متحده تا بخش جنوبی جزاير آلوتی ادامه يافته و از آنجا به ژاپن، جزاير فيليپين، گينه جديد، جزاير جنوب غربی اقيانوس آرام و وزلاند جديد گسترش میيابد.
علت وقوع زمينلرزههای زياد در اين نوار وجود مناطق كوهستاني جوان و رو به رشد و نيز شكافهای عميق اقيانوسی است كه به موازات زنجيرهی كوهستانی وجود دارند. زمينلرزهها عمدتاً در بخشهای مرتفع كرهزمين (كوهها) و بخشهای عميق آن (شكافهای اقيانوسی) متمركز شده است.
دومين نوار زمينلرزه كه كشور ما نيز در امتداد آن قرار دارد از جاوه شروع شده و با گذر از سوماترا و كوههای هيماليا در شمال هند، به سمت كشورهای پاكستان، افغانستان، ايران و تركيه ادامه يافته و سپس به سمت دريای مديترانه و اقيانوس اطلس گسترش می یابد.
سومين نوار زمينلرزه از مسير صخرههای وسط اقيانوس اطلس در زير آب تبعيت میكند.
البته زمينلرزههای ديگری در نقاط ديگری از كرهزمين كه در نوارهای فوق قرار ندارند نيز روی میدهند.
پرسش 10
تعداد آپارتمان ها و مجتمع های مسكونی هر روز بيشتر می شود، آيا ايمنی در اين ساختمان ها بيشتر است يا كمتر؟
پاسخ:
كيفيت و ايمنی ساختمانهای ساخته شده به سه عامل اصلی به شرح ذيل وابسته میباشد:
الف- طراحی (سازه، معماری و تأسيسات)
ب- اجرا (اجزای سازهای، اجزای غيرسازهای)
ج- نظارت و كنترل
در صورت رعايت و لحاظ ضوابط و معيارهای فنی و مهندسی در هر كدام از سه بخش فوق، میتوان از كيفيت و ايمنی ساختمان اطمينان حاصل نمود. و در صورت وجود ضعف در هر يك از سه بخش فوق، قطعاً كيفيت ساخت ساختمان و ايمنی آن با حداقلهای مورد نظر آئيننامههای ساختمانی تطابق نخواهد داشت. توضيحات بيشتر
پرسش 11
در صورت وقوع بحرانهايی نظير زمينلرزه و … در شهر تهران، چه فرد يا نهادی مسؤوليت و محوريت مديريت بحران را برعهده دارد؟
پاسخ:
مطابق قوانين مصوب موجود، در صورت وقوع شرايط اضطراری و بحرانی، «ستاد مديريت بحران شهر تهران» برای مديريت بحران تشكيل شده و محوريت اقدامات لازم را بر عهده میگيرد. رياست اين ستاد برعهده شهردار تهران است و اعضای آن عبارتند از:
· رئيس شورای اسلامی شهر تهران
· رئيس سازمان مديريت بحران شهر تهران
· نماينده تامالاختيار استاندار تهران
· رئيس سازمان مديريت و برنامهريزی استان تهران (معاونت برنامهريزی و نظارت راهبردی رياست جمهوری)
· مسؤولان امور 24گانه مديريت بحران شهر تهران (نمايندگان سازمانهای مسؤول تخصصی نظير نيروی انتظامی، وزارت نيرو، مخابرات و …)
· مديركل آموزش و پرورش شهر تهران
· رئيس سازمان صدا و سيما
علاوه بر اين در هريك از مناطق 22 گانه شهر تهران نيز يك ستاد مديريت بحران، كه متشكل از نمايندگان سازمانهای مسؤول (داخل و خارج از شهرداری تهران) است ايجاد شده كه با رياست شهردار منطقه، وظيفه مديريت بحران در محدوده منطقه ذيربط را بر عهده دارند.
پرسش 12
آيا واقعا مناطق 22 گانه شهر تهران برای مقابله با بحرانها آمادگی دارند، چه امكاناتی در اين مناطق فراهم شده است؟
پاسخ:
تا كنون اقدامات زيادی برای توانمندسازی مناطق 22 گانه برای مقابله با بحرانهای احتمالی صورت پذيرفته است كه برخی از مهمترين اين اقدامات عبارت است از:
· آموزش تخصصی اعضای ستاد مديريت بحران مناطق در زمينه مديريت بحران؛
· تدوين شرح وظايف و دستورالعملهای لازم برای مقابله با بحران؛
· احداث پايگاههای پشتيبانی مديريت بحران در سطح نواحی شهر تهران؛
· تجهيز پايگاههای پشتيبانی مديريت بحران به اقلام ضروری نظير تجهيزات امداد و نجات، آب، سوخت، و …؛
· ايجاد اتاق بحران يا مركز فرماندهي و هدايت عمليات مقابله با بحران در مناطق؛
· تجهيز تمامی مناطق به امكانات اطلاعاتی و ارتباطی مورد نياز در شرايط اضطراری؛
· احداث حداقل يك محل مناسب براي نشست و برخاست بالگرد در هر منطقه؛
· شناسايی و مناسبسازی فضاهای اسكان اضطراری در مناطق؛
· آموزش، سازماندهی و تجهيز شهروندان در قالب گروههای داوطلب واكنش اضطراری؛
· برگزاری مانورهای مديريت بحران؛
· و …
مجموعه اقدامات فوق، توانسته است سطح قابل قبولی از توانمندیهای لازم را در مناطق ايجاد كند ليكن تداوم و گسترش اقدامات مديريت بحران برای رسيدن به شرايط مطلوب، ضروری است.
پرسش 13
22 ستاد مديريت بحران كه در 22 منطقه تهران تشكيل شده است چه وظيفهای بر عهده دارند؟
پاسخ:
چنان كه اشاره شد، ستاد مديريت بحران مناطق، مسؤوليت مديريت بحران در محدوده منطقه خود را دارند و در هماهنگی با ستاد مديريت بحران شهر تهران، تصميمگيری و هدايت اقدامات لازم در شرايط اضطراری را بر عهده دارند. در صورتی كه دامنه بحران از محدوده منطقه فراتر باشد و يا شدت آن در حدی باشد كه مقابله با آن در توان ستاد مديريت بحران منطقه نباشد، ستاد مديريت بحران شهر تهران وارد عمل شده و پشتيبانی لازم را از ستاد منطقه به عمل میآورد. به دليل گستردگی محدوده شهری تهران بزرگ و ويژگيهای خاص كلانشهر تهران، تلاش شده است كه نظام مديريت بحران در اين شهر ساختاری غير متمركز داشته باشد تا به اين ترتيب از چالاكی و توانمندی بيشتری برخوردار شود.
